“Aan de zijlijn staan is geen optie” – Joods in de Tweede Kamer

Alexander Hammelburg, zoon van journalist en entertainer Simon Hammelburg en neef van journalist en presentator Bernard Hammelburg, zit sinds de verkiezingen van maart 2021 in de Tweede Kamer voor D66. De partij regeert door in het vierde kabinet Rutte, dus zit Hammelburg in de buurt van de macht. Dit interview verscheen in de Benjamin in augustus 2021.

Tekst Margalith Kleijwegt Foto’s Patrick Sternfeld

Het is een aangenaam warme middag als Alexander Hammelburg, 39, met twee treden tegelijk bij mij de trap op rent. Politici wordt aangeraden interviews vooral niet thuis te doen. Je privéleven moet je, zeker in deze gepolariseerde tijd, zoveel mogelijk afschermen. Hammelburg hoefde vandaag niet naar de Tweede Kamer en is casual gekleed, na afloop van ons gesprek gaat hij nog varen met zijn oude Amsterdamse fractie om afscheid te nemen.

In navolging van zijn vader Simon Hammelburg en zijn vaders broer Bernard Hammelburg, wilde Alexander Hammelburg ook journalist worden. Maar het liep anders, deze Hammelburg werd politicus.
Eerst was hij zeven jaar gemeenteraadslid in Amsterdam en sinds een paar maanden zit hij in de Tweede Kamer voor D66 en vindt het tot nu toe, zegt hij, vooral ‘interessant’. Al is hij vast van plan – “aan de zijlijn staan is geen optie” – de komende jaren behoorlijk zijn stempel te drukken. Zijn portefeuille behelst onder meer belangrijke zaken als Buitenlandse Handel, Financiële Markten en Ontwikkelingssamenwerking.
Daarnaast vindt Hammelburg het als homo en vroeger beleidsmedewerker van het COC van groot belang om op te komen voor de rechten van de LHBTI gemeenschap, al zal hij zich net zo goed uitspreken voor andere minderheden en iedere vorm van racisme veroordelen.

“Daar is in Israël of de Palestijnse gebieden niemand mee geholpen.”

Gidi Markuszower (PVV), die tijdens een debat beweerde dat Sigrid Kaag “zich omringt met terroristen”, is een van de andere, schaarse, Joodse volksvertegenwoordigers die de Kamer momenteel telt. Dat doet de PVV in meer debatten, zegt Hammelburg. Leugens de wereld in slingeren en op die manier polariseren. “Ik vind dat zeer kwalijk, daar is in Israël of de Palestijnse gebieden niemand mee geholpen.”

Joods, punt uit
Met een niet-Joodse moeder is Hammelburg een ‘vaderjood’, eerlijk gezegd heeft het hem altijd hogelijk verbaasd dat er zo’n onderscheid werd gemaakt, in Israël nog meer dan hier. “Toen ik in Israël woonde, werd vaak gevraagd of mijn moeder Joods was. Als ik ontkennend antwoordde hoorde ik er toch iets minder bij, het voelde alsof ze me soms onterecht buitensloten. Er zijn leeftijdgenoten die door die vaderjood kwestie echt gekwetst zijn. Waarom zou mijn gemeenschap me niet gewoon accepteren in plaats van vragen stellen over wie ik ben? Binnen mijn familie speelde dat helemaal geen rol.” Zijn vader was Joods, hij voelde zich Joods, vierde Joodse feestdagen, wat wilden die lui nog meer? Hij besloot zich weinig tot niets aan te trekken van dat in zijn ogen kunstmatig in stand gehouden onderscheid. Hij was Joods. Punt uit.
De familie Hammelburg woonde toen hij nog klein was in Amsterdam-Buitenveldert, maar na de scheiding van zijn ouders verhuisde Hammelburg met zijn zusje en moeder naar Oosterbeek, vlakbij Arnhem. Alexander groeide op in een landelijke omgeving, maar verlangde van jongs af aan naar het meer wereldse Amsterdam waar hij zijn familie in de weekenden opzocht. De inkt op zijn eindexamen was nog niet opgedroogd of hij verhuisde naar Amsterdam. Daar hoorde hij, daar voelde hij zich thuis.

Verbondenheid
Hammelburg heeft een groot gevoel van verbondenheid met het Jodendom. “Dat besef is altijd vrij sterk geweest. Bij mijn hele familie trouwens, bij mijn vader, mijn oom en mijn grootouders. We vierden alle feestdagen en mijn vader verhuisde toen ik tien was naar Israël waar ik twee keer per jaar naartoe ging.”
Zijn vader en oom hebben een goed contact, ook al zijn ze heel verschillend en waren er ook wel eens strubbelingen zoals alle broers en zussen dat hebben. “Vergeet niet, ze zijn van de tweede, naoorlogse, generatie, ze hebben als kind zoveel gekkigheid meegemaakt dat ze elkaar echt nodig hadden. Datzelfde heb ik met mijn zus, we snappen elkaar, we hebben weinig woorden nodig, de herinnering aan de spanning die thuis voelbaar was, het trauma dat altijd ergens in de lucht zweefde. Wij weten hoe dat voelde.”

“Wens om het Joods-zijn te continueren zit diep.”

Hier in Amsterdam kent iedereen elkaar, zegt Hammelburg tevreden, hier is een Joods leven. “Ik heb grote behoefte om de Joodse traditie voort te zetten, de gemeen- schap in stand te houden. Niemand heeft mij ooit gezegd: Je moet Joods trouwen of Joodse vrienden krijgen. Ik heb dat nooit als opdracht gekregen en toch speelt die wens voor mij, maar ook voor veel van mijn leeftijdgenoten, een belangrijke rol. Ik merk dat de derde generatie veel met dit soort vraagstukken bezig is. De wens om het Joods-zijn te continueren zit diep. Echt heel diep. Ik heb de mazzel dat ik een dochtertje van anderhalf heb, samen met een Joodse vrouw. We delen de opvoeding, zij woont in Buitenveldert en ik in de Plantagebuurt, het gaat gelukkig heel goed. Ik kende haar al langer, mijn familie kende haar familie nog van de basisschool en we zagen elkaar op feestjes en bij begrafenissen.”

Ze wilden allebei het liefst een kind van een Joodse partner, dus na een paar intensieve gesprekken stond niets ze in de weg. “Je hoeft elkaar weinig uit te leggen, alles gaat vanzelf, de feestdagen, samen seideren, samen chanoeka vieren, allemaal heel gezellig. Op dit moment ben ik single, maar ik merk wel dat ik het leuk zou vinden om een Joodse vriend te hebben. Die drive het Joodse leven in stand te houden zit er echt in. Ik heb heel veel vrienden met een migrantenachtergrond, daar zie je hetzelfde. Die willen vaak ook de familietradities waar ze zich thuis bij voelen, waar ze trots op zijn, voortzetten.”

Israël
Van jongs af aan wilde Hammelburg meer van de wereld begrijpen. Zijn studie politicologie gaf hem de kans om in Israël aan de universiteit van Tel Aviv Midden- Oosten studies te gaan volgen. Tel Aviv was fantastisch, “Amsterdam aan de Middellandse Zee.”

— Was er toen al een grote gay community?

“Natuurlijk waren er homo’s, maar het was nog niet zoals nu een gay destination. Ik was eenentwintig en kon daar mezelf zijn. Ik voelde me zo vrij. Er was precies één homokroegje in een achterafstraatje.”

— Hou je de Israëlische politiek goed bij?

“Jazeker, ik moet zeggen van het hele Midden-Oosten, bij BNR heb ik ook jarenlang op de radio commentaar gegeven over het Midden-Oosten. Je ziet in Israël hetzelfde wat je in Nederland ziet, die volledige fragmentatie, de verruwing van de politiek, die er voor zorgt dat het land bijna niet te besturen is. Dat je een coalitie van acht partijen hebt die het inhoudelijk niet met elkaar eens zijn…”

— Herinner je je nog de tijd dat de meeste Nederlanders achter Israël stonden?
“Ja in de jaren negentig, ik liep met mijn vader op straat in Jeruzalem na de ondertekening van de Oslo akkoorden in de hoop dat dit de oplossing zou zijn, dat na die eerste intifada de ellende voor iedereen voorbij zou zijn. De volgende dag ontplofte er voor onze ogen een bus. Wat je daarna zag was een reeks van aanslagen. De veiligheidsmaatregelen namen toe, ze moesten zich tegen terreur beschermen.”

— Maar er kwam hier ook steeds meer onvrede omdat de nederzettingen werden uitgebreid
“Ja er was een gigantische groei van nederzettingen onder de tweede termijn van Netanyahu.”

— Niet-Joodse, maar ook veel Joodse Nederlanders hebben steeds meer moeite met de bezetting.
Hammelburg zucht: “Ja het is een soort landjepik. Je kunt wel zeggen dat je vrede en een twee-staten oplossing wil, maar als de uitbreiding van de nederzettingen ondertussen doorgaat, blijft er van de andere staat niets over. Je doet hetzelfde als de radicale elementen in de Palestijnse politiek die terreur ondersteunen. Die zeggen ook: Wij willen vrede maar de andere partij wil niet.
Ik zag ooit een documentaire over de eerste kolonisten, in die tijd was het vooral een goedkope manier van wonen. Rabin, ook geen doetje, zei later dat hij spijt had dat hij toen niet meteen had ingegrepen. Maar hij wilde niet dat er Joods bloed zou vloeien als gevolg van ingrijpen door de Joodse staat.”

“Patstelling funest voor vredesproces.”

Hammelburg begrijpt dat mensen moeite hebben met de politiek van Israël. Maar waar twee vechten, hebben twee schuld, oordeelt hij. “De Palestijnen kunnen niet volhouden dat ze vrede willen als ze nauwelijks optreden tegen antisemitisme en terreur, terwijl de Israëlische regering niet kan volhouden dat ze vrede en veiligheid wil terwijl ze nederzettingen blijft uitbreiden. Zo’n patstelling is funest voor het vredesproces.”

Joods en homo
Terug naar zijn eigen ambitieuze strijd, die van gelijke rechten voor iedereen. Het heeft lang geduurd voor hij aan zichzelf durfde toe te geven dat hij homo was. Op de middelbare school was hij nog niet zo ver. Dat gebeurde pas tijdens zijn studententijd, stukje bij beetje.
“Sommige mensen heb ik het nog steeds niet verteld, ik neem aan dat ze het inmiddels wel weten. Mijn ouders weten het maar ik geloof niet dat er een moment is geweest dat ik binnenkwam en riep: ‘Hallo ik ben homo’. Mijn moeder vond het vooral verdrietig dat ik er lang mee had geworsteld en me niet vrij genoeg had gevoeld er mee naar buiten te komen.”

— Was het dan een taboe binnen je familie?

Ik denk dat er geen homo of lesbo is die geen moeite heeft gehad om het te vertellen, al kom je uit nog zo’n liberale familie. Toen ik op school zat werden er zoveel opmerkingen over homo’s gemaakt, net als over Joden of migranten. Op mijn school was niemand openlijk homo, want je wilde het niet zijn. Ik kon die zogenaamde grapjes, die venijnige opmerkingen niet goed verdragen. Het maakte me wel hard. Die periode heeft me gevormd.”

Op zijn middelbare school werden er vaak geintjes gemaakt over hoe wijverig homo’s soms lopen. Hammelburg was bang dat zijn klasgenoten het met hun spottende opmerkingen over hem hadden, ook al was dat achteraf gezien waarschijnlijk niet het geval. “Daar heb ik erg onder geleden, ze gebruikten woorden als flikker, zo’n term heeft grote impact, je bent in die fase zo onzeker. Het is niet voor niets dat de suïcidecijfers onder LHBTI- ers vijf keer hoger liggen dan onder heterojongeren. Ik heb die gedachten zelf nooit gehad maar ik ken genoeg mensen die soms radeloos waren.”

Joods én homo, af en toe vond Alexander zijn dubbele uitzonderingspositie wel wat veel en leek het hem heel aantrekkelijk om ‘normaal’ te zijn. Maar piekeren hielp niet besefte hij en hij besloot zich in te gaan zetten voor de LHBTI-ers.

“De reden dat ik voor het COC ben gaan werken en de politiek in ben gegaan is omdat ik niet tegen dat soort onrecht kan. Ik moet er iets aan doen, ik kan niet stil blijven zitten, ik heb van dichtbij gezien hoe de Sjoa erin heeft gehakt, waar uitsluiting toe kan leiden. Ik was helemaal niet van plan om bij het COC te gaan werken en een soort LHBTI-activist te worden, of de politiek in te gaan, maar ik wilde verandering, dus moest ik wel.”

“Kappen met discriminatie.”

Op zijn middelbare school betroffen de nare opmerkingen meestal homo’s, maar tijdens zijn studie politicologie viel hem op dat er weleens weinig flatteuze opmerkingen over Joden werden gemaakt. Hij volgde vakken over het Midden-Oosten en mengde zich in politieke discussies. “Men wist dat ik Joods was, dat ik familie in Israël had, dat ik er een jaar had gestudeerd en daarom nam men mij in politieke discussies niet serieus, ik zou te vooringenomen zijn. Ik vond die houding bevooroordeeld en erg dogmatisch.” En dat liet hij weten ook. Hij ging, altijd strijdbaar, geen enkele discussie uit de weg.

Nieuwe generatie
Hij is niet de enige die zijn mond opendoet, er is, zegt hij, een nieuwe generatie opgestaan die één gemeenschappelijke boodschap heeft: “Kappen met discriminatie. Wijs mensen erop dat je met die zogenaamde grapjes waar je de ander mee wegzet hem of haar ook kwetst. Die latente discriminatie, waar men zich niet eens altijd bewust van is, moet stoppen.”

— Hoe ver wil je gaan? Wat vind je bijvoorbeeld van de roep om genderneutrale wc’s?
“Natuurlijk moeten er genderneutrale wc’s zijn. Voor trans-mensen is het verschrikkelijk, is het een trauma als je naar de voor jouw gevoel verkeerde wc moet. Mensen durven in die situatie soms niet te plassen. Ze drinken niet, gaan de deur niet uit omdat ze bang zijn voor de wc. Daarom moet er overal een genderneutrale optie zijn.”

Mensen kunnen zo overdrijven, zegt Hammelburg die veel mails krijgt over de nieuwe wet voor transgenders die binnenkort gepubliceerd wordt. “Ze roepen dat de wet een aanval op hun vrouw-zijn is. Nee dat is het niet. Het is er om ervoor te zorgen dat mensen die zich bijvoorbeeld noch als man noch als vrouw identificeren zich veilig en geaccepteerd voelen. Ik vind de discussie hierover vaak banaal, wat een onzin om te beginnen over rechten die afgepakt zouden worden, net als je met die Zwarte Pieten discussie onze traditie zou afpakken. Flauwekul. Er zit veel rechtsextremisme achter die sentimenten en we moeten er niet intrappen.”

Misschien komen die opmerkingen ook voort uit angst? “Angst? Maar waarvoor? Mijn moeder werd vroeger op het schoolplein van mijn basisschool door meerdere ouders aangesproken omdat mijn zus en ik iedere woensdag door een lesbisch stel werden opgevangen. Deze bemoeizuchtige ouders vroegen zich af of dat wel verstandig was. Mijn moeder was perplex, ze liet het maar, maar ze is het nooit vergeten.”

Dat de verdraagzaamheid in de hele wereld nu zo onder druk staat, baart Hammelburg grote zorgen. Niet alleen in het Hongarije van Orban, maar ook hier in Nederland is steeds meer ruimte voor intolerantie. Hammelburg schetst een somber beeld: “Jongens en meiden die geloven in een eenheidsworst zonder ruimte voor LHBTI. Maar misschien straks ook Joden.

Bij de achterban van die partijen, Forum en de PVV, zitten veel antisemieten, denk aan het schandaal met de appjes bij Forum, ze zijn tegen alles wat anders is. Het liberale gedachtegoed en onze vrijheden staan zwaar onder druk. Als we niet waakzaam zijn, daar niet voor opkomen, hebben we echt een probleem. Dat wil ik niet laten gebeuren.”•