Column Asjer Waterman
Wist u dat de seder tijdens Pesach eigenlijk een soort virtual reality-spel op de Joodse kalender is? Volgens de rabbijnen moeten we onszelf elk jaar weer beschouwen alsof wij zelf uit Egypte zijn bevrijd. Het is dus niet een herdenking van een ver verleden maar een herbeleving van een historische gebeurtenis die ieder jaar opnieuw plaatsvindt. De seder is er ook helemaal op ingericht: elk onderdeel neemt ons mee in de reis van slavernij naar vrijheid, waarbij we de bitterheid van de slavernij ondergaan (maror) en de rest van de avond op de linkerarm leunen zoals alleen vrije mensen dat mochten doen.
Pesach is in feite een jaarlijks terugkerende vrijheidsstrijd die al eeuwenlang plaatsvindt. In de meer recente geschiedenis is daar echter een jaarlijks terugkerende vrijheidsstrijd bijgekomen die raakt aan een van de belangrijkste onderdelen van de Joodse identiteit, namelijk aan eten. Vandaar dat ik die vrijheidsstrijd even bij u onder de aandacht wil brengen.
“Geen gerezen brood eten, maar ook geen pasta, koekjes en taart en geen bier en whisky drinken.”
Iedereen die wel eens Pesach heeft gevierd weet dat deze feestdag, naast vrijheid, in het teken staat van dingen niet eten. Zo mag je geen brood eten, maar ook geen pasta, koekjes en taart en geen bier en whiskey drinken. Dat zijn allemaal etenswaren die niet-koosjer zijn voor Pesach omdat het chameets is. De Talmoed beschrijft vijf soorten graan die verboden zijn tijdens Pesach, die chameets zijn. Alle producten die van deze granen zijn gemaakt, zijn tijdens Pesach verboden. Behalve als de granen in matze-vorm gegeten worden.
Verboden kitniyot
Nou zou je denken dat de zevendaagse onthouding van deze vijf graansoorten op zich al feestelijk genoeg is. Maar niets is minder waar, dat wil zeggen, als je het Asjkenazische Joden vraagt. Die eten tijdens Pesach namelijk niet alleen deze vijf graansoorten niet, maar onthouden zich ook van kitniyot. Kitniyot is het Hebreeuwse woord voor peulvruchten en omvat onder andere rijst, linzen, bonen en erwten. Peulvruchten is dan dus ook eigenlijk geen goede vertaling voor kitniyot, want rijst is natuurlijk helemaal geen peulvrucht. Verschillende gemeenschappen hebben door de eeuwen heen producten aan de lijst toegevoegd, die zich zo heeft ontwikkeld tot de collectie van verboden etenswaren die wij nu kitniyot noemen. We hebben nog mazzel dat de aardappel pas op zo een laat moment in de geschiedenis in Europa werd geïntroduceerd dat deze de dans ontsprongen is.
De precieze reden achter het verbod op deze etenswaren is niet helemaal duidelijk. Sommigen zeggen dat kitniyot zo erg lijken op bepaalde vormen van chameets dat we het voor de zekerheid maar niet moeten eten (zoals bijvoorbeeld een maisbrood). Anderen zeggen dat men graan en peulvruchten vroeger op dezelfde plek en op dezelfde manier bewaarde, waardoor men gemakkelijk een fout zou kunnen maken en per ongeluk chameets zou eten.
“Het afschaffen van eeuwenoude gebruiken, dat doen de rabbijnen niet zomaar.”
Er zijn een hoop argumenten te vinden tegen deze traditie om geen kitniyot te eten tijdens Pesach. Al in de 13e eeuw noemde de Franse rabbijn Samuel ben Salomon van Falaise het gebruik fout en overbodig. En ook latere rabbijnen speelden met de gedachte om het gebruik af te schaffen. Maar het afschaffen van eeuwenoude gebruiken, dat doen de rabbijnen niet zomaar. Eigenlijk eten Asjkenaziem misschien wel geen kitniyot tijdens Pesach, niet omdat we heel veel overtuigende bronnen hebben waaruit blijkt dat het niet mag, maar omdat we het al zo lang doen dat de rabbijnen het niet meer aandurven om het af te schaffen.
Kitniyot liberation front
Maar wat top-down niet wil lukken kan natuurlijk nog altijd bottom-up gerealiseerd worden. En daarom bestaat er sinds een aantal jaar het kitniyot liberation front. U hoort het goed, er bestaat een beweging die zich ten doel stelt om de Asjkenazische Jood te bevrijden van de last van het verbod op kitniyot tijdens Pesach. Een nobel streven om juist vanuit de gemeenschap de broodnodige (snapt u hem?) veranderingen op gang te brengen. Ik heb me in ieder geval aangesloten en serveer bij de seder een heerlijke bonenschotel. Sluit u zich ook aan?
