Verzetsvrouw van het eerste uur
Dit verhaal over Truus Wijsmuller, een van de spillen van het befaamde Kindertransport voor de Tweede Wereldoorlog waarmee tegen de tienduizend Joodse kinderen in veiligheid konden worden gebracht, verscheen in de Benjamin in 2018. Het gaat over een inmiddels afgerond project voor een documentaire over Wijsmuller en is door de makers destijds geschreven. Het is op 3 mei 2023 online gezet aan de vooravond van de Nationale dodenherdenking. Het stuk staat ook in de podcast Helden en herdenken.
Tekst Pamela Sturhoofd en Jessica van Tijn
Truus Wijsmuller was één van de grote helden van de Tweede Wereldoorlog, al zou ze dat zelf nooit zo hebben voorgesteld. Ze heeft wel onderscheidingen gekregen voor haar werk maar verder is er niet heel veel aandacht geweest voor iemand die zoveel Joodse kinderen heeft gered. Dat gaat nu veranderen.
Begin 2017 schreef rabbijn Lody van de Kamp ons naar aanleiding van zijn roman ‘Sara, het meisje dat op transport ging’. Of het onderwerp Kindertransport niet iets zou zijn voor ons om een documentaire aan te wijden, vroeg hij.
We verdiepten ons in wat één van de grote reddingsoperaties uit de geschiedenis bleek te zijn: het in veiligheid brengen van rond de tienduizend voornamelijk Joodse kinderen uit Duitsland, Polen, Tsjecho-Slowakije en Oostenrijk via de zogenaamde Kindertransport-treinen.
We lazen meer en meer en werden gegrepen door een naam die steeds weer terugkwam in alle informatie die we verzamelden, die van Truus Wijsmuller. Uiteraard was ze niet alleen, maar het werd ons wel snel duidelijk dat zij een enorme spin in het web was, een soort ‘sine qua non’ van deze reddingsoperatie.
Nooit eerder tegengekomen
Hoe kon het zijn dat we de naam Truus Wijsmuller nooit eerder bewust voorbij hadden zien komen? Op de universiteit hadden we zo’n beetje elk college en elke werkgroep gevolgd over de Tweede Wereldoorlog, lazen veel over de Holocaust en zagen van dichtbij de gevolgen van een kindertijd die door oorlog overschaduwd werd. Toch was de naam Truus Wijsmuller ons nooit opgevallen.
Beetje bij beetje konden we iets terugvinden over haar, over wat ze gedaan had om mensen te redden en dat ze daar na de oorlog hier en daar een onderscheiding voor had gekregen.
Toen we op een gegeven moment ook in contact kwamen met Miriam Keesing en haar website over oorlogskinderen, dokin.nl, wisten we het zeker: onze volgende documentaire moest over Truus Wijsmuller gaan.
In actie na de Kristallnacht
Het begon allemaal toen de Kristallnacht in Duitsland, de nacht van negen op tien november 1938, duidelijk had gemaakt dat Joden in een groot deel van Europa niet langer veilig waren. Contacten binnen Joodse organisaties vroegen Wijsmuller om naar Wenen te reizen en te kijken of er iets geregeld kon worden om Joden in veiligheid te brengen.
Ze eindigde aan tafel met Adolf Eichmann en kreeg het onwaarschijnlijke voor elkaar. Ze moest als ‘test’ zorgen in een paar dagen tijd zeshonderd Joodse kinderen bij elkaar te krijgen die zonder hun ouders op de trein zouden worden gezet naar het veiligere Nederland. Toen haar dat, geheel tegen Eichmann’s verwachting in, lukte, mocht ze van hem treinen blijven vullen met kinderen van wanhopige ouders die begrepen dat ze op deze manier in elk geval hun kinderen een kans op overleven konden bieden.
De succesvolle onderhandelingen van Truus Wijsmuller betekenden het begin van een gigantische reddingsactie. In totaal werden vanaf tien december 1938 tot het moment dat Hitler heel Europa in zijn macht had, rond de tienduizend kinderen naar Nederland en vooral Engeland gebracht. Een enorme organisatie achter de schermen zorgde ervoor dat de kinderen niet alleen op de treinen kwamen die hen vanuit Oostenrijk, Tsjechoslowakije, Duitsland en Polen vervoerden, maar ook dat zij werden opgevangen in Nederland en Engeland en een zo normaal mogelijk leven konden beginnen op die nieuwe plek.
“Als tweejarig weesmeisje door Truus Wijsmuller aan boord gezet van het schip de Simon Bolivar.”
Op zoek naar de kinderen
Nu we ruim anderhalf jaar verder zijn en we twintig van die toenmalige kinderen hebben kunnen terugvinden inmiddels allemaal tussen de drieëntachtig en zevenennegentig jaar die via de Kindertransporttreinen werden gered, nu we al veel van hun verhalen en herinneringen op beeld hebben mogen vastleggen en ook andere mensen hebben gesproken die Truus Wijsmuller van dichtbij hebben meegemaakt, durven we hardop te zeggen dat zij de Nederlandse Oskar Schindler is en dat mede dankzij haar gaven, contacten, doorzettingsvermogen en vooral niet aflatende inzet zo ongelooflijk veel Joodse kinderen gered konden worden.
Dat Truus Wijsmuller slechts bij een relatief kleine groep mensen bekend is, is een haast onvergeeflijke historische fout. Maar gelukkig één die tachtig jaar na dato alsnog rechtgezet gaat worden. In het voorjaar van 2019 hopen we de documentaire als eerbetoon aan een van de grootste Nederlandse verzetshelden naar buiten te brengen.
Nog altijd komen er nieuwe verhalen naar boven die aantonen wat Truus Wijsmuller allemaal verrichtte om kinde- ren, al was het er nog maar één extra, te kunnen redden. Recentelijk hebben we een van haar toenmalige kinderen teruggevonden in de VS die tot twee keer toe door haar werd gered. Ze was als tweejarig weesmeisje door Truus Wijsmuller aan boord gezet van het schip de Simon Bolivar, op weg naar haar adoptieouders op Aruba. Het schip werd voor de Engelse kust al tot zinken gebracht en ze kwam in een Engels ziekenhuis terecht.
Na haar ontslag daar werd ze rechtstreeks teruggestuurd naar Wijsmuller in Amsterdam. Die ving haar thuis op, om haar een paar maanden later alsnog via Frankrijk naar Spanje in veiligheid te brengen. Zo blijven er nieuwe verhalen naar boven komen, die het verdienen meegeno- men te worden in het verhaal van, en in de film over Truus Wijsmuller. •
Het project was te bereiken via info@stichtingogenopen.nl en de voortgang was te volgen op Facebookpagina www.facebook.com/truuschildren en website www.truus-children.com.
