Rosj Hasjana column van Asjer Waterman
“Dus, jij viert eigenlijk twee keer per jaar nieuwjaar?” vroeg mijn vriendin N. aan mij toen we in mijn tuin een glas wijn dronken. “Ehm, ja een soort van,” was het enige antwoord dat ik op dat moment wist te produceren. Want ja, Rosj Hasjana is het Joods nieuwjaar, al valt het op de eerste dag van de maand Tisjri die eigenlijk de zevende en dus niet de eerste maand in de Joodse kalender is. Maar dat is voor een andere keer.
Dat was ook niet de reden van mijn twijfelachtige antwoord. Om de een of andere reden voelt Rosj Hasjana heel anders dan de overgang tussen december en januari. Maar waarom precies? Ik kan er moeilijk de vinger op leggen. Eerlijk gezegd is Rosj Hasjana ook niet een feestdag waar ik heel veel herinneringen aan heb. Andere feestdagen, zoals Soekot of Pesach, nemen een belangrijkere plaats in mijn geheugen in. Hoe ik als kind de soeka versierde met mijn zus, of hoe we tijdens de seder werden uitgedaagd om mee te discussiëren over wat vrijheid voor ons betekent, staat mij nog helder voor de geest. En ook al weet ik dat we ook elk jaar twee dagen lang Rosj Hasjana hebben gevierd, vraag ik mij nu af wat we dan precies deden behalve naar sjoel gaan en daarna te eten. Ik kan mij er eigenlijk weinig meer van herinneren.
Herinneren is overigens een centraal thema tijdens Rosj Hasjana. De feestdag wordt ook wel jom hazikaron, ‘de dag van de herinnering’ genoemd (niet te verwarren met de Israëlische Jom HaZikaron waarop slachtoffers van oorlogen en aanslagen worden herdacht). Ons nieuwjaar gaat over herinneren. En dat is, als je er wat langer over nadenkt, misschien helemaal niet zo verwonderlijk. Wij Joden hebben namelijk iets met herinneren.
In zijn boek Zakhor betoogt de historicus Yosef Haim Yerushalmi dat het Jodendom eigenlijk gefundeerd is op herinneren. Wist u bijvoorbeeld dat de opdracht om ons dingen te herinneren – of dat nu de uittocht uit Egypte, het verbond met de Eeuwige, of de sjabbat is – meer dan tweehonderd keer voorkomt in de Tora? Herinner je, herinner je, herinner je, is de opdracht. En dat herinneren is in het Jodendom niet alleen een activiteit van de geest, maar juist ook een actieve daad. Omdat we herinneren door bepaalde dingen te doen.
Neem nu Pesach. De uittocht uit Egypte herinneren we ons niet alleen door er aan te denken, maar door tijdens de seder als het ware zelf de tocht van slavernij naar vrijheid te ervaren. De haggada is geen boek met vertellingen, maar eerder een script dat we tijdens de seder naspelen. Een script dat ervoor moet zorgen dat wij onszelf kunnen zien alsof we zelf uit Egypte zijn weggetrokken. Een soort ‘re-enactment event’ in een religieus jasje.
Maar het gaat ook over het herinneren van de dingen die minder lang geleden zijn gebeurd. In een recent onderzoek naar de identiteit van Joden in Europa blijkt dat het ‘herinneren van de Holocaust’ als belangrijkste pijler geldt voor de identiteit van Europese Joden. De herinneringsdagen voor de Sjoa zijn belangrijke momenten op de Joodse kalender geworden, omdat we willen blijven herdenken, willen blijven herinneren.
En ook voor mij persoonlijk geldt dat ik mijn Jodendom sterk verbind aan herinneringen uit het verleden. Met familieverhalen, of met Joodse geschiedenis in bredere zin. En ik meen dat zo’n gevoel van verbondenheid met eerdere generaties voor velen een sterk element van hun Joodse beleving vormt. Kortom, er lijkt weinig passender bij het Joods nieuwjaar dan om herinneringen centraal te stellen. En die dag van herinnering vormt dan gelijk een uitgelezen kans om weer nieuwe herinneringen te maken. Met vrienden, familie en kennissen. Want volgens mij is er niets zo belangrijk als het maken van nieuwe (Joodse) herinneringen, nieuwe geschiedenis waar we in de toekomst op terug kunnen kijken.
Sjana tova! •
