Reisleider in risicogebied

“Alle landen waar je van je moeder niet heen mag”

TEKST PATRICK STERNFELD FOTO’S MEÏR BEHAR

Denk aan de minst geschikte vakantieplek – ver, ontoegankelijk, enigszins vijandig of niet al te lang geleden getroffen door een conflict of natuurrampen – en grote kans dat Meïr Behar, 58, er een reis naar toe heeft geleid. Niet dat de minder opzienbarende landen te min voor hem zijn, hij maakt er bijna een sport van overal naar toe te gaan.

[Dit verhaal verscheen in het zomernummer 2022, thema reizen, en is online geplaatst zomer 2023 samen met de Benjamin podcast over reizen waarin Meïr verder over zijn werk vertelt. Kijk ook hier voor alle Benjamin podcasts]

“Waar ik allemaal geweest ben? Alle landen van de voormalige USSR, waaronder ook de Kaukasus, op Andorra na alle landen van Europa. Daarnaast alle lidstaten van de Arabische Liga, de helft van Afrika, maar ook China, Mongolië, Noord-Korea, Indonesië, en Zuid-Amerika.Van iedere reis is wel een anekdote te vertellen. Allemaal kleinere of grotere avonturen en ervaringen met klanten en groepen,” vertelt Meïr.

“Waar te beginnen? Een lokale gids in Eritrea die de gevangenis in ging. Omdat hij eerder door rebellen was gekidnapt werd hij beschuldigd van ongeoorloofde con-tacten met de vijand. Of die tulband dragende Sikh in de Centraal Afrikaanse Republiek, die letterlijk door een pyg-mee vrouw werd besprongen toen hij op een traditionele schommel zat. In Congo, een tachtigjarige toerist die een auto werd ingetrokken, na het nemen van een foto van een station van Pointe Noire, zich los kon maken en ons hotel in vluchtte. Hij kwam weer vrij na onze bemiddeling en het betalen van losgeld.”

— Hoe is die behoefte aan het reizen ontstaan?
“Het is in feite één en al jongensdroom. Na Slavistiek en Midden-Oosten studies, waarbij Russisch en Arabisch verplichte vakken waren, was het niet moeilijk te kiezen. Het moest een internationaal en avontuurlijk element hebben. Correspondent, de internationale handel of dus iets in het toerisme. In de loop van de tijd heb ik naast Engels, Frans, Duits en Hebreeuws, ook andere Romaanse talen, Perzisch en Turks leren spreken.”

— En dat avontuurlijke element?
“Jeugdervaringen hebben veel invloed gehad. Vakanties. Ook speelde ontegenzeggelijk een rol dat mijn overgroot- vader van moeders kant, Alexander Lisser, zo’n honderd jaar geleden een paar ansichtkaarten uit Moskou had verstuurd en nagelaten. Dat heeft mijn fantasie geprikkeld. Hij was de naaste medewerker van David Wijnkoop, vicevoorzitter van de Communistische Partij Holland, gemeenteraadslid in Amsterdam en afgevaardigde van de Komintern in Moskou (het toenmalige internationale communistische samenwerkingsverband).
De New York Times berichtte in 1920 hoe hij in die hoedanigheid de opdracht had gekregen de Tsaristische kroonjuwelen uit Moskou naar Amsterdam te smokkelen om daarmee de oprichting van het communistische hoofd- kwartier in West-Europa te financieren.”

Pyongyang, Noord Korea, 2015

— Kun je je loopbaan schetsen vanaf je eerste reis?
“De eerste keer, ik was drieëntwintig, had ik bij toeval de gelegenheid een reis naar Moskou te leiden. Hierna werd ik gevraagd voor reizen naar Turkije en de Arabische we- reld, later ook voor Engelstalige en Duitse gezelschappen, en een tijdje als lokale gids in Nederland.
De bureaus waar ik voor werk bepalen meestal de bestem- mingen: Pakistan, Albanië, Iran, Afghanistan, Noord-Ko- rea enzovoort. Ik ben zelfstandig. Tegenwoordig voorna- melijk verbonden aan een reisbureau in Seattle, in de VS, gespecialiseerd in reizen naar de landen achter het voor- malig IJzeren Gordijn, waaronder alle voormalige Sovjet- republieken. Inmiddels heb ik meer dan vijftig reizen naar Rusland, zo’n twintig naar de zuidelijke Kaukasus en zeker vijftien naar Oekraïne geleid.”

— Wat voor eigenschappen moet je hebben als reisleider? “De ‘moeilijkste’ landen zijn mijn specialiteit. Iemandtypeerde het eens met alle landen waar je van je moeder niet heen mag. De complexiteit zit in het verkrijgen van visa, regelen van politie-escortes, omgaan met achter- dochtige autoriteiten en dat soort zaken. Je moet dus over de nodige tact beschikken. En voorzichtig zijn dat je mensen niet op voorhand in een hokje stopt. Bijvoorbeeld in Tsjetsjenië een chauffeur vragen hoe het was om tegen de Russen te vechten. Bleek hij gevochten te hebben in een pro-Russische militie.”

Wat hij doet valt vaak niet onder het standaard reisleider pakket. Tijdens de reis houdt Meïr lezingen over het land en de cultuur. Vaak begeleidt hij ook reizen voor univer- siteiten, politici of anderen die een land of gebied willen bestuderen. Maar hij heeft geleerd dat op zo’n reis de mensen vaak vermoeid zijn en de aandachtsspanne kan afnemen, dus kort en bondig is het devies. Verder speelt de groepsdynamiek ook vaak een rol.

“Het signaleren van de meer kwetsbare personen in een groep is iets dat ik gaandeweg heb ontwikkeld. Er op attent zijn dat je mensen met bijvoorbeeld een geestelijke of lichamelijke beperking in bescherming neemt. Evenals minderheden en gender-gerelateerde zaken; denk aan LG- BHI+ en ook vrouwen. Geloof het of niet, maar pestgedrag in zo’n groep komt veel voor.”

— Speelt je Joodse achtergrond mee?
“Wat ik tegenkom is van heel uiteenlopende aard. De vraag heeft voor mij meerdere invalshoeken. Mijn voornamen zijn oorspronkelijk Meïr Shelomo. Om problemen in mijn werk voor te zijn heb ik er op mijn vijfentwintigste voor gekozen om die in de burgerlijke stand om te laten zetten in Michel.
Ik herinner me bepaalde individuen in mijn Duitse groepen in Libië. Die konden zich behoorlijk antisemitisch en vijandig naar de VS uitlaten. Sommige Amerikanen ondernemen een zoektocht naar hun Joodse wortels, zoals een Joodse vrouw uit Chicago. Haar ouders waren ruim zeven- tig jaar eerder voor de nazi’s van Polen naar Bashlikent in Dagestan gevlucht. We vonden haar huis en een buurman die zich haar ook nog herinnerde. Vervolgens was er zelfs een ceremonie met de burgemeester.

In Litouwen heb ik eenmaal met een antisemitische collega te maken gehad. In Jemen woonde ik een muziekles bij waar kinderen zongen over de Joden die uit Jeruzalem moesten worden verdreven. Maar even zo goed is mijn ervaring dat in Georgië, Bulgarije en Albanië Joden juist gerespecteerd worden.

En dan een reis naar Oekraïne met voornamelijk kinderen en kleinkinderen van rond de 20e eeuw uit sjtetls naar de VS geëmigreerde Joden. Onderdeel van de reis was het aandoen van Czernowitz, geboorteplaats van de dichter Paul Celan, en een middag in het theater waar in 1908 de Eerste Internationale Conferentie plaatsvond en waar het Jiddisch toen is uitgeroepen tot de nationale taal van het Joodse volk. Hoogtepunt was dat we juist daar gezamenlijk korte verhalen van onder andere Itzik Manger zijn gaan lezen en Todesfuge van Paul Celan. Het theater bleek onveranderd, de wereld niet. Onwezenlijk.”

— Wat voor directe gevolgen heeft de oorlog in Oekraïne voor je?
“Mijn reis naar de Russische Kaukasus is gecanceld. Gelukkig heb ik voldoende werk elders, maar mijn opdrachtgever in Seattle beleeft moeilijke tijden. Alle reizen naar Rusland en Oekraïne zijn geannuleerd en zowel haar vier filialen in Rusland als in Kyiv zijn voorlopig gesloten.” •