Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR)

Het CABR is een van de belangrijkste archieven over de Tweede Wereldoorlog. Na de Tweede Wereldoorlog werden ruim 300.000 Nederlanders (3% van de toenmalige bevolking) onderzocht in verband met de ‘bijzondere rechtspleging’. Zij werden verdacht van samenwerking met de Duitse bezetter, verraad, NSB-lidmaatschap of het in dienst treden bij het Duitse leger. Veel van deze mensen komen voor in het CABR. Het betreft zowel mensen die tot een straf zijn veroordeeld, als mensen van wie is gebleken dat de verdenking ongegrond was.

Het CABR geeft een indringend beeld van de Tweede Wereldoorlog. Het bevat informatie over Joden die zijn verraden door collaborateurs, verzetslieden die betrokken waren bij aanslagen, en omstanders die uit de eerste hand vertellen wat zij zagen. Het CABR wordt beheerd door het Nationaal Archief in Den Haag en beslaat in totaal ongeveer 3,8 strekkende kilometer papier.

Openbaar in 2025

Omdat het CABR talrijke bijzondere persoonsgegevens bevat is het op basis van de Archiefwet nu nog beperkt openbaar. Dit houdt in dat het alleen onder voorwaarden is in te zien. Deze openbaarheidsbeperking vervalt in 2025, tachtig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog. De jongste aangeklaagden zijn dan minstens 98. Aangenomen kan worden dat er in 2025 nog maar heel weinig van hen in leven zijn. Ondanks de beperkte mogelijkheid tot inzage is het CABR al tijden het meest geraadpleegde oorlogsarchief van Nederland. Lees meer over het CABR op deze pagina.

Informatiebijeenkomsten over openbaar en online CABR in heel Nederland

Vanaf 2025 is het CABR openbaar en voor iedereen in te zien. Vooruitlopend hierop worden verspreid over het land informatiebijeenkomsten gehouden, georganiseerd door het project Oorlog voor de Rechter. Er wordt ingegaan op het belang van het makkelijk bereikbaar maken van dit grootste oorlogsarchief van Nederland en op de impact hiervan op nabestaanden van de mensen die in het CABR voorkomen. Bekijk deze pagina voor een actueel overzicht van de informatiebijeenkomsten.

Project Oorlog voor de Rechter en digitalisering CABR

Het project Oorlog voor de Rechter (OvdR) zorgt voor het digitaliseren en ontsluiten van het CABR voor huidige en toekomstige generaties. Een indringende en bijzondere ontwikkeling, omdat op het moment dat het CABR volledig openbaar wordt, iedereen vanuit huis en met een druk op de knop zelf door het archief kan zoeken.

De digitale openstelling gebeurt in delen: vanaf 1 januari 2025 is een deel van de dossiers digitaal in te zien en de verwachting is dat vanaf 2027 alle dossiers digitaal raadpleegbaar zijn. Zo blijft dit oorlogsarchief relevant voor een veranderende maatschappij en voor een wereld die steeds meer digitaal wordt. De verhalen uit het CABR worden hierdoor verbonden en doorgegeven aan toekomstige generaties, om op deze manier het verleden te blijven ontdekken, begrijpen en doorvertellen. Lees meer over het project Oorlog voor de Rechter.

CJO in ethisch beraad

Binnen het project OvdR is een Ethisch Beraad ingesteld, waar verschillende belangenorganisaties zitting hebben: Stichting Werkgroep Herkenning, het Centraal Orgaan Voormalig Verzet en Slachtoffers (COVVS) en het Centraal Joods Overleg (CJO) – waar JMW lid van is. Gedurende het project OvdR onderzoekt het ethisch beraad de vraag “als online publiceren mag, ga je het dan ook doen?”. Hierover heeft zij in maart 2024 een advies uitgebracht.

Besluitvorming en afwegingen

Per 1 januari 2025 wordt het CABR openbaar en is het archief voor een deel al online te doorzoeken. De besluitvorming hierover en de afwegingen om dit te doen vindt u in dit document.

In de media

Lees ook het artikel in Het Parool van Hanneloes Pen (20 juli 2024, voor abonnees): ‘Wie heeft wie verraden in WOII? Het archief waarin dat staat, komt online – en dat maakt veel los’.