Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR)

Op 1 januari 2025 wordt het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) volledig openbaar. Vanaf dat moment kan iedereen zelfstandig onderzoek doen in dit archief. Het CABR, dat in het Nationaal Archief wordt bewaard, bevat dossiers van personen die na de Tweede Wereldoorlog verdacht werden van collaboratie met de Duitse bezetter.

Een digitaal CABR: het project Oorlog voor de Rechter

Om het CABR voor iedereen beter toegankelijk te maken is een paar jaar geleden het project Oorlog voor de Rechter gestart. Binnen dit project wordt het hele archief gedigitaliseerd, doorzoekbaar gemaakt, van uitleg voorzien en online geplaatst. Het gedigitaliseerde archief zal uiteindelijk meer dan dertig miljoen scans bevatten. Vanaf 2 januari 2025 zullen de eerste acht miljoen scans online te bekijken zijn op de projectsite van Oorlog voor de Rechter en op de website van het Nationaal Archief. Het digitaliseren van dit grote archief is tijdrovend. Daarom staat in januari 2025 nog niet alles online.

Dienstverlening CABR

Wat betekent het openbaar worden van het CABR en het online publiceren van dit archief voor de dienstverlening op het CABR? Hoe ziet die dienstverlening er de komende maanden uit? En wat verandert er op 1 januari 2025? Dat lichten we hieronder toe.

Papieren dossiers inzien vóór januari 2025

Momenteel is het CABR nog beperkt openbaar. Dit betekent dat u een aanvraag moet indienen om een dossier uit het archief te kunnen bekijken. De behandeltermijn van een aanvraag is 6 weken. U kunt daarom nog tot 1 november 2024 een aanvraag indienen via het formulier CABR-onderzoek op de website van het Nationaal Archief. Na die datum heeft het indienen van een aanvraag weinig zin meer, omdat de einddatum van de behandeltermijn dan voorbij 1 januari 2025 ligt. Vanaf die datum is het CABR openbaar en kunt u zelf onderzoek in dit archief doen. Een aanvraag indienen is dan niet meer nodig.
Als er de komende periode  te veel aanvragen binnenkomen om op tijd te kunnen behandelen, dan kan het Nationaal Archief besluiten om de sluitingsdatum voor het doen van aanvragen te vervroegen. Hierover wordt dan een week van tevoren een bericht geplaatst op de website van het Nationaal Archief.

Wat komt er online in januari 2025?          

In januari 2025 komen de eerste acht miljoen scans online. Het gaat om scans van CABR-dossiers van zaken die behandeld zijn voor de Bijzondere Gerechtshoven, de Tribunalen en de Bijzondere Raad van Cassatie (beroepszaken). Er kan dan gezocht worden op naam van de verdachten, in de database, maar ook de documenten van de dossiers zijn volledig doorzoekbaar, waardoor in de documenten ook andere personen kunnen worden gevonden, bijvoorbeeld slachtoffers, verzetsstrijders en getuigen. Maar ook informatie over plaatsen en gebeurtenissen is dan vindbaar. Gescande dossiers kunt u online bekijken. Het originele dossier is dan in principe niet meer in te zien vanwege de kwetsbaarheid van het materiaal. Vanaf juni 2025 worden er doorlopend nieuwe scans van CABR-dossiers online gezet. Pas in 2027 is het digitaliseren en online plaatsen van het archief afgerond.

Wat als het dossier dat u wilt bekijken in 2025 nog niet online staat?

Als een CABR-dossier nog niet online staat, dan kunt u de papieren versie komen bekijken in de studiezaal van het Nationaal Archief. Dossiers (oftewel inventarisnummers) kunt u reserveren via de website van het Nationaal Archief. U reserveert tegelijkertijd een plek in de studiezaal. Omdat we veel bezoekers verwachten, moet iedereen in 2025 een afspraak maken om archiefstukken in het Nationaal Archief te komen bekijken. Kom daarom in 2025 niet zonder een afspraak te hebben gemaakt naar het Nationaal Archief!

Het kan dat het CABR-dossier dat u wilt bekijken weg is voor digitalisering. In dat geval kunt u het dossier niet reserveren en kunt u het dossier pas bekijken als het online staat.

Welke dossiers komen niet online?

Om de privacy te beschermen van (mogelijk) nog levende personen die voorkomen in het CABR, zijn enkele maatregelen genomen. Dossiers van nog levende personen komen niet online. Het gaat dan om dossiers van personen die jonger zijn dan honderd jaar, of om dossiers van personen die geboren zijn na 1925 en van wie onbekend is of ze zijn overleden. Deze dossiers kunt u wel in de studiezaal van het Nationaal Archief komen bekijken.

Een verzoek indienen om documenten niet online te publiceren

Als iemand een dossier al eens heeft ingezien bij het Nationaal Archief, kan een verzoek worden ingediend om te voorkomen dat bepaalde ego-documenten uit een dossier  online komen. Een reden kan zijn dat iemand zelf in het document voorkomt, of dat de verzoeker het auteurs- of portretrecht van het document heeft. Dit zijn juridische redenen, die gevolgd zullen worden. Als iemand meent dat het online publiceren van  bepaalde ego-documenten voor hem/haar  meer dan proportionele emotionele schade oplevert, kan dit ook een reden zijn om een verzoek in te dienen.

Lees hier meer over wat u moet doen als u een verzoek wil indienen om documenten of foto’s niet online te laten zetten. Daar vindt u ook een formulier om het verzoek in te dienen (kies voor de optie ‘Verzoek niet online publiceren documenten).

Heeft u vragen over het CABR of het project Oorlog voor de Rechter?

Bekijk dan de pagina Veelgestelde vragen op de website van het Nationaal Archief of die van Oorlog voor de Rechter. Of neem contact op met een medewerker van het team Oorlog voor de Rechter. Het team is van dinsdag tot en met vrijdag bereikbaar per telefoon (0800-0064) of via de chat. U kunt ook het CABR-contactformulier op de website van het Nationaal Archief invullen.  

Informatiebijeenkomsten over openbaar en online CABR in heel Nederland

Vanaf 2025 is het CABR openbaar en voor iedereen in te zien. Vooruitlopend hierop worden verspreid over het land informatiebijeenkomsten gehouden, georganiseerd door het project Oorlog voor de Rechter. Er wordt ingegaan op het belang van het makkelijk bereikbaar maken van dit grootste oorlogsarchief van Nederland en op de impact hiervan op nabestaanden van de mensen die in het CABR voorkomen. Bekijk deze pagina voor een actueel overzicht van de informatiebijeenkomsten.

CJO in ethisch beraad

Binnen het project OvdR is een Ethisch Beraad ingesteld, waar verschillende belangenorganisaties zitting hebben: Stichting Werkgroep Herkenning, het Centraal Orgaan Voormalig Verzet en Slachtoffers (COVVS) en het Centraal Joods Overleg (CJO) – waar JMW lid van is. Gedurende het project OvdR onderzoekt het ethisch beraad de vraag “als online publiceren mag, ga je het dan ook doen?”. Hierover heeft zij in maart 2024 een advies uitgebracht.

Besluitvorming en afwegingen

Per 1 januari 2025 wordt het CABR openbaar en is het archief voor een deel al online te doorzoeken. De besluitvorming hierover en de afwegingen om dit te doen vindt u in dit document.

In de media

Lees ook het artikel in Het Parool van Hanneloes Pen (20 juli 2024, voor abonnees): ‘Wie heeft wie verraden in WOII? Het archief waarin dat staat, komt online – en dat maakt veel los’.

Links naar pagina’s met meer informatie of contact:

• Website Nationaal Archief
• Website project Oorlog voor de Rechter
• Formulier CABR-onderzoek (themapagina)
• Uitleg verzoek niet online publiceren documenten
• Veelgestelde vragen Nationaal Archief
• Veelgestelde vragen project Oorlog voor de Rechter
• Chat met team project Oorlog voor de Rechter
• CABR-contactformulier