Oekraïne berichtgeving - De Eitzes van Esther is een vaste rubriek in de Benjamin, een adviescolumn gebaseerd veelal op een samengesteld beeld van wat er speelt bij de mensen die vragen hebben voor JMW. De oorlog in Oekraïne heeft onder een deel van de doelgroep van JMW de afgelopen maanden veel onrust veroorzaakt, waar deze eitzes op ingaan. (Foto door Pavel Dorogoy - Kharkiv, Oekraïne, 01 maart 2022) Zie ook ons stuk over de opvang van Oekraïense vluchtelingen en ons artikel over Lviv.
Teks Esther Scholtens
Vraag:
Ik ben een 87-jarige man en moest, net als veel Oekraïners nu, ooit vluchten. Mijn Joodse ouders waren al lange tijd bezorgd over het toenemende politieke en maatschap- pelijke antisemitisme in Duitsland. Na de Kristallnacht geloofden ze niet langer dat de situatie beter kon worden en besloten ze te vluchten. We vertrokken in de vroege ochtend van 15 november 1938. De avond ervoor was mijn moeder in mijn slaapkamer gekomen. Ze zei dat ik alvast mijn tas moest pakken, want we gingen “op reis”.
Ik vond het ontzettend spannend! Ik weet nog dat ik mijn teddybeer tussen mijn kleding verstopte, want die kon ik natuurlijk niet alleen achterlaten. We vestigden ons in Rotterdam; een mooie, statige stad met een grote haven, waar mijn vader al snel aan de slag kon. Wennen was best lastig, want ik voelde me anders. Ik was immers Duits en Joods. Dat laatste vertelde ik niemand. Ik had in Duitsland geleerd dat Joods zijn niet veilig was.
Bombardement
Op 14 mei 1940 bleek echter dat niemand in een oorlog echt veilig is. Duitse bommenwerpers vlogen over de stad, over ons huis, over ons nieuwe leven en lieten een spoor van verwoesting achter. Ik weet nog dat het luchtalarm oneindig lang loeide en mijn moeder, zusje en ik ons schuil hielden in de kelder. Het oorverdovende lawaai, het gedonder, de grond die schudde, maar bovenal de angst zal ik nooit vergeten. En mijn vader! Hij was niet thuis, maar in de haven. Gelukkig bleek hij veilig en vond hij ons in de avond terug. We hadden geen woning meer en weer moesten we op zoek naar een nieuw huis. Nog weer later moesten we onderduiken. We hadden allemaal een andere onderduikplek, waardoor ik me jarenlang heb moeten af- vragen of ik mijn ouders en mijn zusje ooit zou terugzien. We overleefden alle vier het geweld en de vervolging. Een wonder, want dat gold zeker niet voor vele familieleden, vrienden en bekenden.
“Ik leef niet alleen mee, ik beleef het mee.”
De Tweede Wereldoorlog is inmiddels ver weg, lang geleden en voorbij. Tenminste, dat dacht ik, want met de oorlog in Oekraïne lijkt ook mijn oorlog terug van weggeweest. Ik lig ‘s nachts wakker en kan de beelden die ik op het journaal voorbij heb zien komen maar
niet van me afzetten: een moeder, vluchtend met haar kinderen, een vader die niet weet waar zijn familie is, mensen in schuilkelders, het geluid van het luchtalarm, de bombardementen, smeulende kapotgeschoten huizen. Het is het zelfde, het gebeurt gewoon opnieuw. Ik leef niet alleen mee, ik beleef het mee. Het gevolg is dat ik te weinig slaap en overdag prikkelbaar en gespannen ben.
Mijn vrouw zegt dat ik het niet zo op mezelf moet betrekken. Ze zegt: “Hoe kun je nu steeds bezig zijn met je eigen verhaal? Het zijn de Oekraïners die het op dit moment allemaal moeten doorstaan!” Heeft ze gelijk? Ben ik een egoïst? Wat kan ik doen om de vergelijking met mijn eigen oorlogservaringen uit mijn hoofd te bannen?
Eitze
Ik zou je niet egoïstisch noemen, maar wel getraumatiseerd. Een psychotrauma kan gevolgen hebben die zich jaren later pas doen gelden. Er zijn vast meer situaties in uw leven waardoor u aan uw oorlogservaringen wordt herinnerd, bijvoorbeeld wanneer op de eerste maandag van de maand het luchtalarm getest wordt, als u beelden op tv ziet uit Afghanistan of Syrië, of wanneer u gedwongen wordt om afscheid te nemen. Desondanks heeft u een redelijk rustig leven kunnen leiden.
De vraag is waarom juist deze Oekraïense oorlog zoveel losmaakt dat u zelfs last krijgt van herbelevingen? Ik vermoed dat het met de hoeveelheid nieuws en de intensiteit ervan te maken heeft. Het is moeilijk om er aan te ont- komen, deze oorlog is overal. Van sommige cliënten hoor ik dat het feit dat deze oorlog in Europa plaatsvindt en Putin ook andere NAVO-landen bedreigt hen extra angstig maakt. Wellicht geldt dit ook voor u? Het doet u allemaal terugdenken aan uw eigen vlucht, aan het bombardement dat u meemaakte, aan de onzekerheid over het lot van de mensen waar u van hield.
“U heeft daar niet perse controle over.”
Een kenmerk van een psychotrauma is dat de herinneringen en de bijbehorende emoties zich aandienen, ook als u met heel andere zaken bezig bent. U heeft daar niet perse controle over. En, alhoewel u daar gespannen en prikkel- baar van kunt worden, maakt dit u zeker niet egoïstisch. Om uzelf te beschermen tegen alle nare herinneringen kunt het best het nieuws over de oorlog in Oekraïne wat uit de weg gaan. Veel mensen vinden dat moeilijk en een beetje ongepast. Daarvoor is het te erg. Is er een reden goed genoeg om weg te kijken? Ik denk echter dat uw psychisch lijden de situatie niet beter maakt. Daarmee is geen enkel oorlogsslachtoffer geholpen.
Steeds alert
Ook vinden sommige mensen het eng en gevaarlijk om niet op de hoogte te zijn van de laatste (oorlogs) ontwikkelingen. Dat is te verklaren; een trauma zorgt er namelijk voor dat je steeds alert bent, beducht moet zijn op ieder naderend gevaar. Hier is volgens mij een simpele oplossing voor te bedenken: u kunt iemand in uw omgeving vragen u op de hoogte te brengen van nieuws dat voor u persoonlijk relevant is. Dan kunt u het journaal met een gerust hart overslaan.
Ik wil nog even terugkomen op de opmerking van uw vrouw. Zij lijkt niet te begrijpen hoe een trauma getriggerd kan worden, hoe herinneringen aan uw eigen oorlog zich nu opdringen en u daar machteloos tegenover staat. Als ik u was zou ik uw vrouw hier het een en ander over uitleggen. Dan zal ze uw gevoelens beter begrijpen en kunt u samen bedenken hoe u hier het best mee om kunt gaan.
Mocht u verder willen praten over wat de oorlog in Oekraïne met u doet, neemt u dan gerust contact met JMW op. Onze maatschappelijk werkers begrijpen als geen ander wat de oorlog in Oekraïne betekent voor mensen die de Tweede Wereldoorlog hebben overleefd, en ook voor hun naasten. •
