(Foto boven: Begraafplaats Jodenpol, waar ter nagedachtenis aan de daar begraven Joden nog een steen resteert. Foto Patrick Sternfeld)
UNESCO heeft onlangs de armenkoloniën van de Maatschappij van Weldadigheid op de werelderfgoedlijst gezet. Daaronder ook Frederiksoord en Willemsoord waar een Joodse kolonie was gevestigd, de Jodenpol. In het komende nummer van de Benjamin beginnen we een nieuwe serie: Sporen in de mediene en de eerste aflevering gaat over Steenwijk, waarbij ook gekeken wordt naar de de nabijgelegen kolonie. Hier vast een voorproefje over de Jodenpol uit het stuk van Karien Anstadt en Patrick Sternfeld.
Armenkolonie
Tussen 1820 en 1890 was er ook nog een andere Joodse gemeenschap, in Steenwijkerwold. In verband met de grote armoede waaronder velen in de steden gedurende de 19de eeuw leefden, was de Maatschappij van Weldadigheid opgericht. Deze stichtte landbouwkolonies voor de armen die onlangs door Unesco tot werelderfgoed zijn uitgeroepen. De Joodse zakenman Jacob Mendesde Leon zorgde ervoor dat ook Joden in aanmerking kwamen voor dit project en zo ontstond in het gebied van de koloniën Willemsoord en Frederiksoord een aparte buurt met allerlei Joodse voorzieningen die de naam Jodenpol kreeg.
In Frederiksoord kwamen in november 1818 de eerste proef-kolonisten – het moesten mensen zijn waarin men mogelijkheden zag – Jacob David Hoofien (1774 -1827) en Samson Abraham Cohen (1771- 1861) uit Amsterdam met hun gezinnen aan. Uit het archief van de Maatschappij blijkt dat gedurende de zeventig jaar dat de Pol bestond zo’n 570 mensen deel uitmaakten van deze gemeenschap.
Hoewel men ook tot op zekere hoogte gebruik kon maken van de Joodse voorzieningen in Steenwijk zelf, waren de relaties tussen de Pol en de rijkere Joodse Steenwijkers niet altijd even harmonieus: omdat de armen bijvoorbeeld niet altijd konden betalen voor Joodse les kregen ze geen toegang. De Pol stierf uiteindelijk een langzame dood. Door uitputting van de landbouwgrond en vertrek van bewoners was het omstreeks 1890 einde verhaal. Wat rest is een Joods begraafplaatsje op de Pol met zegge en schrijve één grafsteen.
Lees meer in het Rosj Hasjana 2021 nummer van de Benjamin dat eind augustus verschijnt.
